Thanks for reading (μωβ αλμανάκ)! Subscribe for free to receive new posts and support my work.
1. Λίγο πριν φύγω διακοπές, τέλη Ιουλίου, σε μια τελευταία καλοκαιρινή γκαλερότσαρκα στο Λονδίνο μπήκα από τύχη και περιέργεια, σε μια νέα γκαλερί, που δεν είχε τύχει να προσέξω αν και βρίσκεται σε πολύ κεντρικό σημείο του Λονδίνου, κοντά στο σταθμό του Picadilly Circus, την γκαλερί Gatherings. H έκθεση Support Structures η οποία παρουσιαζόταν στον χώρο είχε σαν σημείο εκκίνησης την Crip Theory (Θεωρία του Κριπ), την οποία προσέγγιζε μέσα από την έννοια της δομής στήριξης, είτε αυτή είναι τεχνολογική, ιατρική ή ψυχολογική.
2. Συμπεριλάμβανε έργα από κάποια πολύ γνωστά ονόματα όπως η Phyllida Barlow, οι Bernd & Hilla Becher, η Louise Bourgeois, οι Fischli & Weiss, ο Martin Kippenberger, και ο Nam June Paik, μεταξύ άλλων. Εμένα όμως αυτό που περισσότερο μου τράβηξε την προσοχή ήταν ένα έργο της νεαρής Μεξικάνας καλλιτέχνιδος Berenice Olmedo.
Berenice Olmedo, Isabela (2020)
3. Το έργο Isabela (2020) αποτελείται από ένα ζευγάρι βοηθημάτων για πόδια, σε απαλό μωβ, το οποίο εκτελεί μία στάση μπαλέτου πάνω σε δύο πουέντ στο χρώμα του λευκού δέρματος. Πρόκειται για μέρος της σειράς έργων Anthroprosthetic.
4. Το κλασσικό μπαλέτο είναι μια μορφή χορού που απαιτεί τεράστια πειθαρχία και σωματική ετοιμότητα. Είναι στενά συνδεδεμένο με την αρτιμέλεια, την τελειότητα, τις αισθητικές αρχές και ιδανικά της δυτικής κουλτούρας. Ξεκινώντας, όπως και η όπερα, στα τέλη του 15ου αιώνα, το μπαλέτο εξελίχθηκε προς τη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα στις απαρχές της σύγχρονης δυτικής νεωτερικής κουλτούρας.
5. Μέχρι τον 17ο αιώνα το μπαλέτο εκτελούνταν μόνο από άντρες χορευτές στις Ευρωπαϊκές βασιλικές αυλές ενώ οι χορευτές ―και αργότερα οι χορεύτριες― ήταν μέλη της αριστοκρατίας. Κυριαρχούνταν από αυστηρά πρότυπα ομορφιάς και χάρης μιας συγκεκριμένης κοινωνίας διαμορφωμένης με άξονα τον πλούσιο δυτικό, λευκό και αρτιμελή άνθρωπο.
6. Οι πρώτες πουέντ στο χρώμα του δέρματος για μη λευκές/ους χορεύτριες/ες, ξεκίνησαν να βγαίνουν μόλις πριν 4 χρόνια, το 2019.
7. Η μπαλαρίνα αποτελούσε πάντα το πρότυπο του δυτικού πατριαρχικού γυναικείου ιδεώδους. Στην λεπτεπίλεπτη κορμοστασιά της, την τέλεια φυσική κατάσταση και την αφωνία της υλοποιούνται όλα τα στοιχεία της αρσενικής ετεροκανονικής επιθυμίας.
Edgar Degas, The ballet class
8. Και μόνο η υπόθεση ενός ατόμου με αναπηρία να χορεύει μπαλέτο αποτελεί οξύμωρο.
9. Απομονώνοντας ένα βοήθημα αναπηρίας πάνω σε μια (στερεο)τυπική κίνηση/εικόνα σωματικής χάρης και ομορφιάς (όπως μια φιγούρα μπαλέτου) η Olmedo ―που έχει δουλέψει εκτενώς με παιδιά με αναπηρίες και η δουλειά της επιστρέφει διαρκώς σε αυτά τα θέματα― αφενός αμφισβητεί ένα δυϊστικό μοντέλο ικανοτισμού όπου η τέχνη αναφέρεται και απευθύνεται μόνο σε μια πλειοψηφία αρτιμελών και υγειών ατόμων αναπτύσσοντας ανάλογες υποδομές, αφετέρου, κάνει την κριτική της σε ένα ομογενοποιητικό κοινωνικό όραμα, όπου όποια διαφορετικότητα κατονομάζεται ανεπάρκεια «διορθώνεται», υποτασσόμενη στο δεδομένο μοντέλο κανονικότητας.
10. (όχι μόνο θα φορέσεις το υποστήριγμα που θα σε κάνει όπως τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά θα χορέψεις και μπαλέτο).
11. Η Θεωρία του Κριπ την οποία εισήγαγε ο Αμερικάνος θεωρητικός πολιτισμικών και κουήρ σπουδών Robert McRuer με το βιβλίο του Crip Theory – Cultural Signs of Queerness and Disability (2006) (Θεωρία του Κριπ - Πολιτισμικά σημεία του Κουήρ και της Αναπηρίας), είναι μια θεωρία πάνω στον ικανοτισμό ή αρτιμελισμό (ableism) έναν ακόμα -ισμό διάκρισης, που αφορά τη διάκριση ανάμεσα στο άρτιο σώμα και το ανάπηρο. Αναφέρεται στη βιοπολιτική της αναπηρίας, στη φυσικοποίηση του αρτιμελούς σώματος ως το μόνο φυσιολογικό, αλλά και στην αναπαραγωγή διακρίσεων και αποκλεισμών μέσα από την ίδια τη γλώσσα, ενδεχομένως και ακούσια.
12. Πόσες και πόσοι άλλωστε δεν μεγαλώσαμε ακούγοντας να αποκαλούν ―ή και αποκαλώντας ως κάτι φυσιολογικό, προσβάλοντας εκούσια ή ακούσια― τους νευροδιαφορετικούς και τους ανθρώπους με αναπηρίες καθυστερημένους ή βλαμμένους, λειψούς, σακάτηδες, κουλούς, μουγγούς ή κουφούς ή, πιο πρόσφατα, αλλά ομοίως περιφρονητικά, ΑΜΕΑ.
13. Ο McRuer στο βιβλίο του μιλάει για μια επιτελεστικότητα του αρτιμελισμού ανάλογη με αυτή του φύλου κατά Μπάτλερ. «Αν η θεωρία του κουήρ», μας λέει, «μιλάει για το ολισθηρό έδαφος της επιθυμίας, της σεξουαλικότητας και της σωματικής έλξης, τότε η θεωρία του κριπ αφορά αυτό της σωματικοποίησης και της ανεπάρκειας, του δίπολου σωματικά ικανό – ανάπηρο, ενώ αναδεικνύει νέες διαστάσεις στη διαμόρφωση ταυτότητας―ενίοτε προβάλλοντας αντίσταση στην ίδια την έννοια της ταυτότητας». Η σωματική αρτιμέλεια, τονίζει ο συγγραφέας, ακόμα περισσότερο κι από την ετεροφυλοφιλία, είναι ακόμα ευρέως μεταμφιεσμένη σε μια φυσική τάξη πραγμάτων. Η υποχρεωτικότητά της, ―«υποχρεωτική αρτιμέλεια»― είναι αυτή που στην ουσία παράγει την αναπηρία, μια διαδικασία που προσομοιάζει ―και φυσικά διαπλέκεται― με το πώς η ετεροκανονικότητα κατασκευάζει το κουήρ. Στην πραγματικότητα όμως, παρατηρεί εύστοχα ο McRuer, ταυτότητα ενός ιδανικά αρτιμελούς υποκειμένου δεν μπορεί να υπάρξει.
Στιγμιότυπο από την ταινία Μαύρος Κύκνος
14. Ποιος είναι απολύτως αρτιμελής; Σωματικά, ψυχικά, νοητικά; Με ποιον μπούσουλα μετράμε την αρτιμέλεια;
15. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 1 στους 4 Ευρωπαίους ζει με κάποια μορφή αναπηρίας. Και το ποσοστό αυξάνεται διαρκώς γιατί οι πληθυσμοί γερνάνε.
16. Η θεωρία της Μπάτλερ σχετικά με το κοινωνικό φύλο και την προβληματική φύση μιας απόλυτα ετεροκανονικής ταυτότητας, θα μπορούσε κάλλιστα να επανασημασιοδοτηθεί μέσα σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο queer/αναπηρίας για να τονιστεί αυτή ακριβώς η αναπόφευκτη αδυναμία μιας ταυτότητας αρτιμέλειας, όσο «υποχρεωτική» κι αν θεωρείται.
17. Βέβαια, την υποχρεωτική κανονικότητα την έχει ανάγκη ο νεοφιλελευθερισμός των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών που έχει ανάγκη αρτιμελείς, φυσικά ικανούς εργάτες, υγιείς παραγωγούς κεφαλαίου. Που θέλει όμως επίσης, όπως λέει και ο McRuer, «αρτιμελή και ετεροφυλόφιλα υποκείμενα, ορατά και εντυπωσιακά ανεκτικά απέναντι στις κουήρ και μη αρτιμελείς υπάρξεις».
18. (Πόσο άγρια όμως, υποτιμητική και κανονιστική είναι η ίδια η έννοια της «ανεκτικότητας». Πόσο «φιλεύσπλαχνη» είναι μια κοινωνία που δεν ενσωματώνει αλλά «ανέχεται» ανθρώπους διαφορετικούς από ένα συγκεκριμένο στάνταρντ ύπαρξης; «Η ανοχή είναι ένα είδος άρνησης της αποστροφής» λέει η Sianne Ngai στο βιβλίο της Ugly Feelings. Μια ανεκτική κοινωνία συνεπάγεται ότι δεν αποδέχεται, αλλά ανέχεται κάτι που σιχαίνεται. Μια πραγματικά συμπεριληπτική κοινωνία όμως δεν κάνει τέτοιες διακρίσεις. Η έννοια και μόνο της ανεκτικότητας κρύβει απέχθεια, λύπηση και περιφρόνηση.)
19. Κακά τα ψέματα, είναι βολική η επιβεβλημένη έννοια της κανονικότητας. Κυρίως, γιατί κάνοντάς μας όλες και όλους να θέλουμε να είμαστε ίδιες και ίδιοι με κάτι καθορισμένο από ένα συγκεκριμένο πολιτικο-κοινωνικό σύστημα, γινόμαστε καλύτεροι καταναλωτές. Κι όταν μια ολόκληρη κοινωνία αιώνων στηρίζεται σε δομές που απευθύνονται στην αόριστη εικόνα του (άρρενα, ετεροκανονικού λευκού δυτικού) ικανού υποκειμένου ό,τι αποκλίνει θα προτιμούσε να μην.
20. Το παλαιότερο προσθετικό ποδιού, που έχει ποτέ βρεθεί, το λεγόμενο Cairo Toe (Δάχτυλο ποδιού του Καΐρου), χρονολογείται από το 2000 π.Χ.
Wooden False Toe, c. 2000 BC, βρέθηκε στο Luxor, Αίγυπτος
21. Μέσα σε αυτό το μάτριξ μιας εδραιωμένα επιθυμητής κανονικότητας οι σπουδές πάνω στην αναπηρία ενίοτε αντιμετωπίζονται καχύποπτα, ιδιαίτερα όταν αμφισβητούν τον εναγκαλισμό των ιδεών της προσθετικής ενίσχυσης ως κανονικοποιητικό. «Επειδή όλοι μοιάζει να θέλουν να είναι φυσιολογικοί με την έννοια του ικανοτισμού» παρατηρεί ο McRuer, «μια κριτική εξέταση του τι σημαίνει ικανότητα δεν είναι πάντα ακριβώς ευπρόσδεκτη». Μας θυμίζει ένα άρθρο γραμμένο το 1999 της Norah Vincent πολύ ενδεικτικό για τον νεοφιλελεύθερο τρόπο πρόσληψης του τι σημαίνει αναπηρία. Λέει η χαρακτηριστικά η Vincent: «είναι δύσκολο να αρνηθεί κανείς ότι υπάρχει κάτι που ονομάζεται κανονικότητα. Το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή — μια μηχανή που έχει αναπτύξει λειτουργικά μέρη: πνεύμονες για την αναπνοή, πόδια για το περπάτημα, μάτια για την όραση, αυτιά για την ακοή, γλώσσα για την ομιλία και το πιο σημαντικό για όλους τους ενδιαφερόμενους ακαδημαϊκούς, έναν εγκέφαλο για την σκέψη. Αυτό είναι επιστήμη, όχι κουλτούρα». Με λίγα λόγια, παρατηρεί ο McRuer, «ή έχεις ικανό σώμα ή δεν έχεις».
22. Στον αντίποδα του θαυμασμού για τη σωματική τελειότητα και χάρη, στον οποίο επιδίδονταν μέσω του θεάματος του μπαλέτου οι αριστοκράτες των ευρωπαϊκών αυλών στις απαρχές της νεωτερικότητας, οι χαμηλές τάξεις σε πανηγύρια και μεγάλες γιορτές διασκέδαζαν πολύ συχνά με ένα άλλου είδους θέαμα, το freak show. Με πιο συνήθη άτομα με μικρό ανάστημα, γυναίκες με ασυνήθιστη τριχοφυΐα, άτομα με γενετικές δυσμορφίες και σιαμαία αδέρφια, τα περιοδεύοντα σόου εκμεταλλεύονταν τα ανάμεικτα συναισθήματα περιέργειας και απώθησης που προκαλούσαν στο κοινό τα άτομα με εκ γενετής αναπηρίες και άλλες ιδιαιτερότητες.
Pieter Bruegel ο πρεσβύτερος, Οι ζητιάνοι ή Οι ανάπηροι, 1568.
23. Αυτό όμως που βρίσκουμε αποτρόπαιο, αυτό που σιχαινόμαστε μας τραβάει, θέλουμε να το κοιτάξουμε, επισημαίνει η Ngai.
24. Σε ένα υπέροχο μυθιστόρημα πάνω στο παράξενο μιας δυνατότητας αντίληψης της αναπηρίας ως διαφορετικότητα και όχι ως αδυναμία (αλλά και σε πολλά άλλα πράγματα όπως ο έλεγχος, η οικογένεια, το τραύμα και οι συνέπειές του, τα «άσχημα» αισθήματα και που μπορούν να μας οδηγήσουν), το Geek Love (1989) της Katherine Dunn, η πρωταγωνίστρια και αφηγήτρια, ένα άτομο με μικρό ανάστημα, κύρτωση της ράχης και αλφισμό, είναι μέλος μιας παράξενης οικογένειας που διευθύνει ένα τσίρκο και περιοδεύει δίνοντας παραστάσεις. Αυτό που κάνει ιδιαίτερη την Όλυ είναι η αγάπη της για τη διαφορετικότητά της και αυτές όλων των αδερφών της, οι οποίες είναι αποτέλεσμα της ιδιόμορφης συνθήκης μέσα στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε: όπως και όλα της τα αδέρφια έτσι κι εκείνη είναι παράγωγο μιας σειράς γενετικών πειραμάτων με ναρκωτικές ουσίες και φάρμακα που έκαναν οι γονείς τους προκειμένου να «φτιάξουν» μια σειρά από παιδιά-νούμερα για το τσίρκο.
Tod Browning’s Freaks (1932)
25. Φυσικά ένα βασικό θέμα του βιβλίου είναι ο έλεγχος, κι η οικογένεια ως πρώτο σύστημα ελέγχου. Μια οικογένεια, εδώ, που κατασκευάζει παιδιά- «τέρατα» προκειμένου να πλουτίσει εκμεταλλευόμενη τη νοσηρή περιέργεια του κοινού. Η γυναίκα ως μηχανή αναπαραγωγής. Τα παιδιά ως παράγωγα της γονικής φιλοδοξίας. Οι παθογένειες μιας κοινωνίας διακρίσεων ως μέσον πλουτισμού.
26. Είναι όμως επίσης ένα λογοτεχνικό έργο που σχολιάζει την «τερατοποίηση» του Άλλου. Οι ηρωίδες και ήρωες του βιβλίου είναι αξιοθαύμαστα αλλά και αξιολύπητα πλάσματα, όχι λόγω της μορφής τους όσο των συνθηκών έξω από το ―εξαιρετικά προβληματικό αλλά ταυτόχρονα εξόχως συμπεριληπτικό― οικογενειακό περιβάλλον.
27. Αν και κατά τη διάρκεια του όψιμου Μεσαίωνα τα άτομα με αναπηρίες αποτελούσαν ευκαιρίες για φιλανθρωπίες που θα οδηγούσαν στον παράδεισο, μετά την άνοδο του προτεσταντισμού ―και του sola fide του, που δεν δεχόταν τέτοιου είδους «ανταλλάγματα»― στη βόρεια Ευρώπη, άρχισαν να αντιμετωπίζονται ως σύμβολα ηθικής πτώσης και ρυπαρότητας, να χλευάζονται και να απομονώνονται.
Lavinia Fontana, Antoinetta Gonzalez, 1656
28. Για πάρα πολύ καιρό η ανθρωπότητα απέδιδε ανθρώπινα δικαιώματα μόνο στους αρτιμελείς. Όσοι με κάποιο τρόπο διέφευγαν του χαρακτηρισμού αυτού είτε εκ γενετής είτε στην πορεία, είτε μόνιμα είτε περιστασιακά, δεν βρίσκονταν καν στην ορατότητα των υποδομών προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο κόσμος ήταν ―και είναι― φτιαγμένος για τους αρτιμελείς. Ο «ικανός» υπήρξε όχι μόνο ο μοναδικός κανόνας αλλά κι εκείνος που θα έπαιρνε τις αποφάσεις για τους «μη ικανούς». Ακόμα και στις περιπτώσεις εξαιρετικών ανθρώπων, ταλαντούχων, χαρισματικών και ιδιαίτερα ευφυών, όταν είχαν κάποια σοβαρή αναπηρία, ήταν πάντα αυτή που θα αποτελούσε το βασικό χαρακτηριστικό ταυτότητας, που θα καπέλωνε κάθε άλλο στοιχείο της προσωπικότητάς τους.
29. Πάρτε για παράδειγμα την περίπτωση της Βρεττανής ζωγράφου Sarah Biffin (1784- 1850) που για χρόνια περιόδευε ως θέαμα τσίρκου αφού οι γονείς της την «παραχώρησαν» στην πλανόδια εταιρία του Emmanuel Dukes, που έδινε σόου σε διάφορες γιορτές. Η Biffin στις γιορτές και τα παζάρια της εποχής επεδείκνυε τις ικανότητές της στην ραπτική, τον γραπτό λόγο και τη ζωγραφική και ο κόσμος την αποκαλούσε το «8ο θαύμα».
Sarah Biffin, Self portrait
30. Η Biffin είχε γεννηθεί χωρίς χέρια και πόδια και έμαθε από πολύ μικρή ηλικία να ράβει, να γράφει και να ζωγραφίζει χρησιμοποιώντας το πάνω μέρος του μπράτσου και το στόμα. Το ότι δεν ζωγράφιζε απλώς αλλά είχε εξαιρετικό ταλέντο στη μινιατούρα δεν πέρασε απαρατήρητο. Μέσα από τα φρικ σόου ο κόσμος όχι μόνο την έμαθε αλλά πολύ σύντομα της ζητούσε πορτραίτα. Από το 1804 και μετά ξεκίνησε να εργάζεται επαγγελματικά ως ζωγράφος αναλαμβάνοντας αναθέσεις ενώ στην πορεία μέσα από τη στήριξη πατρόνων που θαύμασαν τη δουλειά της σπούδασε στη Βασιλική Ακαδημία. Το 1821 έλαβε το αργυρό μετάλλιο μινιατούρας από την Βασιλικής Κοινωνίας των Τεχνών.
Sarah Biffin, Fanny Maria Pearson (1833)
31. Κι όμως, οι περισσότερες αναφορές στο όνομά της στα γραπτά της εποχής είναι περιπαικτικές και υποτιμητικές. Η σωματική της ιδιομορφία καπελώνει όλες της τις δεξιότητες και το έργο της υπάγεται σε έναν θαυμασμό ο οποίος σχετίζεται όχι με το ταλέντο αλλά με την υπερπήδηση των εμποδίων που της έθετε η αναπηρία, ενώ η πέραν της κανονικότητας μορφή της γίνεται έδαφος για παραγωγή προσβλητικού χιούμορ. Ακόμα και από σπουδαία ονόματα της εποχής όπως ο Charles Dickens ― την αναφέρει σε κάμποσα βιβλία του, όχι όμως χάρη του ταλέντου της αλλά αστειευόμενος με την εμφάνισή της.
Αυτοπορτραίτο της Sarah Biffin
32. Ο Joseph Meric, ο περίφημος άνθρωπος-ελέφαντας, εξαντλήθηκε τόσο πολύ από τις περιοδείες που τον επεδείκνυαν ως τέρας που το σώμα του δεν άντεξε. Τη Sarah Baartman, γνωστή και ως Αφροδίτη των Οτεντότων, όχι μόνο την περιφέραν ως σόου λόγω της στεατοπυγίας της, αλλά και τη βίαζαν ομαδικά σε σημείο που πέθανε από σεξουαλικά μεταδιδόμενες μολύνσεις.
33. Ήταν άραγε ο Αστέριος ένα παιδί με γενετική δυσμορφία που τον καταδίκασε ο πατέρας του να μένει στα έγκατα της γης σπέρνοντας την φήμη του τρομερού μινώταυρου.
34. Γύρω στα τέλη της αναγέννησης ξεκίνησε μια νέου είδους αντιμετώπιση των ατόμων με ανεπάρκειες, με περισσότερη κατανόηση και φροντίδα, ―μακριά από καιάδες, δαιμονοποιήσεις, απομονώσεις, τσίρκα και freak shows. Και ήταν μετά τη δεκαετία του ’30 ―ενδεχομένως και μετά το πέρασμα του Ρούσβελτ από την προεδρία των ΗΠΑ, ως ο πρώτος Πρόεδρος με αναπηρία― και κυρίως μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο πια, όταν εκατομμύρια στρατιώτες επέστρεψαν σπίτι τους με διαφόρων ειδών αναπηρίες, που η ανάγκη για μια νέα αντιμετώπιση της αναπηρίας φάνηκε να είναι επείγουσα.
35. Παρόλα αυτά μέχρι και αργά μέσα στον 20ου αιώνα το βασικό μοντέλο αντιμετώπισης της αναπηρίας ήταν ως ένα προσωπικό, βιολογικό πρόβλημα το οποίο καθιστούσε το ανάπηρο άτομο ανεπαρκές ―στην ουσία άχρηστο― για την κοινωνία. Εξού και η κατασκευή ειδικών σχολείων και ασύλων ώστε τα άτομα με αναπηρίες να είναι διαχωρισμένα από τα αρτιμελή.
36. Το σύνθημα ήταν Separate But Equal (χωριστά αλλά ισότιμα).
37. Στο έργο Mentally Fine (2010) η Αμερικανίδα εικαστικός και περφόρμερ Lisa Bufano (1972-2013) εκτελεί μια περφόρμανς φορώντας προσθετικά εξαρτήματα ποδιών φτιαγμένα από πόδια ξύλινου τραπεζιού τύπου Queen Mary, σε μια βιτρίνα, στο Alaska Center στο Idaho. Μια κάμερα παρακολουθεί τις αντιδράσεις του κοινού.
38. Τα προσθετικά της εξαρτήματα απέχουν μακράν από τα σύγχρονα μηχανικά, θυμίζουν περισσότερο εκείνα των ανάπηρων παλαιοτέρων εποχών που βρίσκουμε και στον περίφημο πίνακα του Μπρούγκελ Οι ζητιάνοι.
39. Καθώς μια κυρία περνάει από έξω και βλέπει την περφόρμερ, ρωτάει τον κάμεραμαν, «αυτό είναι άτομο;»
40. Εντέλει, πόσο απέχει μια performance ενός ατόμου με αναπηρία ακόμα και σήμερα από ένα freak show του παρελθόντος; Είναι δυνατόν ένα άτομο με αναπηρία ―ακόμα και τώρα― να αντιμετωπιστεί ως υποκειμενικότητα ανεξάρτητα από την αναπηρία του ή έστω λαμβάνοντας ισότιμα υπόψη και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά και ιδιότητές του;
Στιγμιότυπο από την performance της Lisa Bufano, Mentally Fine (2010)
41. «Δεν βλέπεις όνειρα;» Τον ρωτούσα. «Δεν φοβάσαι όταν τα διαβάζεις όλα αυτά βραδιάτικα; Υποτίθεται ότι είναι τρομακτικά». «Άκου να σου πω γιουβαρλάκι! Αυτά είναι γραμμένα από κανονικούς για να τρομάζουν κανονικούς. Και ξέρεις τι ’ναι όλα αυτά τα τέρατα κι οι δαίμονες και τα κακιασμένα πνεύματα; Εμείς είμαστε, να τι είναι. Εσύ κι εγώ. Είμαστε αυτά που οι κανονικοί βλέπουν στους εφιάλτες τους. Αυτό που κρύβεται στο καμπαναριό και δαγκώνει τους λαιμούς των παιδιών της χορωδίας ― αυτό είσαι εσύ, Όλυ. Κι αυτό που κρύβεται στις ντουλάπες και κάνει τα μωρά να ουρλιάζουν μέσα στο σκοτάδι πριν αφήσουν την τελευταία τους πνοή ― αυτό είμαι εγώ. Κι αυτό που κάνει τους θάμνους να σείονται και οι παράξενες σφυριχτές φωνές που παγώνουν το αίμα στους έρημους δρόμους λίγο πριν την αυγή ― αυτό είναι τα δίδυμα όταν τραγουδάνε κλίμακες ενώ ψάχνουν για βατόμουρα. Μην κουνάς το κεφάλι σε μένα! Αυτά τα βιβλία μου μαθαίνουν πολλά. Δεν με τρομάζουν γιατί μιλούν για μένα. Γύρνα σελίδα τώρα». Katherine Dunn, Geek Love, 1989
42. Το λεγόμενο και Ιατρικό μοντέλο αναπηρίας το οποίο βρισκόταν σε αδιαμφισβήτητη ισχύ μέχρι τα 70s, δεν εκτιμά τον υποβιβαστικό και καθόλου υποστηρικτικό ρόλο της ίδιας της κοινωνίας στην αναπηρία και αξιολογεί τη διαφορετικότητα των ατόμων με γνώμονα το αρτιμελές, «κανονικό», σώμα, ενώ η όποια ανεπάρκεια θεωρείται τραγωδία.
Lisa Bufano
43. Το αναπηρικό κίνημα αναπτύχθηκε μέσα στις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 ως μέρος του ευρύτερου κινήματος ανθρωπιστικών δικαιωμάτων. Μέσα στους κύκλους του ίδιου του αναπηρικού κινήματος ήταν που ξεκίνησε μια νέα θεώρηση της αναπηρίας μέσα από το κοινωνικό μοντέλο, το οποίο αντιμετωπίζει την αναπηρία ως κοινωνική κατασκευή. Σύμφωνα με την κοινωνική αυτή προσέγγιση η αναπηρία αντιμετωπίζεται ως ένα ακόμα χαρακτηριστικό του ατόμου κι όχι ως κάποιου είδους αξεπέραστο πλήγμα, ενώ ―όπως και με άλλες μορφές διάκρισης όπως το κοινωνικό φύλο ― ενέχει μια κοινωνικά επιβαλλόμενη επιτελεστικότητα.
44. Μια πρώτη μεγάλη νίκη του αναπηρικού κινήματος συνέβη μέσα στο ’70 με την νομοθετική πια κατοχύρωση της ένταξης που σήμαινε ίσες ευκαιρίες απασχόλησης, την απαγόρευση των διακρίσεων με βάση είτε σωματική είτε ψυχική αναπηρία, τις απαραίτητες μετατροπές σε χώρους και μέσα μαζικής μεταφοράς που θα συνεπάγονταν ίση πρόσβαση όπως και επιδοτήσεις για επαγγελματική κατάρτιση.
46. Όπως λέει και η δρ Μαρία Μουσμούτη, Εκτελεστική Διευθύντρια στο Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, σε μια συνέντευξή της σχετικά με την συμπεριληπτική γλώσσα και την καταπολέμηση του Στίγματος Ψυχικής Υγείας στο Δημόσιο Λόγο, η σύμβαση αυτή στην ουσία «δεν εισήγαγε νέα δικαιώματα, αλλά “ξανά είδε” τα ανθρώπινα δικαιώματα υπό την οπτική της αναπηρίας, υποδεικνύοντας τις διαστάσεις τους που είναι διαφορετικές για τα Άτομα με Αναπηρία. Άρα, υπέδειξε πώς μπορούμε να έχουμε ίση συμμετοχή στην Κοινωνία και ίση απόλαυση των δικαιωμάτων. Αυτό που λέμε είναι ότι έχουμε όλοι ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις, δεν μας διαφοροποιεί, ούτε το φύλο μας, ούτε η αναπηρία μας, ούτε άλλα χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν την ταυτότητα του ανθρώπου και όταν μιλάμε για ταυτότητα του ατόμου, μιλάμε για όλα αυτά μαζί, γιατί ένα άτομο δεν είναι μόνο γυναίκα ή μόνο άνδρας ή μόνο οτιδήποτε άλλο. Είναι όλα αυτά μαζί».
47. Η Μουσμούτη τονίζει πόσο σημαντική είναι η γλώσσα στη νέα αυτή προσέγγιση της αναπηρίας και πώς η συμπεριληπτική γλώσσα δεν εστιάζει στα επιμέρους χαρακτηριστικά που μπορεί να έχει ένα άτομο, αν δεν υπάρχει λόγος. «Δεν έχουμε λόγο να αναφερθούμε στην αναπηρία κάποιου αν αυτό δεν είναι με κάποιο τρόπο σχετιζόμενο με ό,τι προσπαθούμε να πούμε», τονίζει η ερευνήτρια, κι όταν σχετίζεται «αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να το περιγράψουμε με έναν τρόπο που δεν στιγματίζει και δεν πατάει πάνω σε στερεότυπα που ήδη υπάρχουν.»
48. Κυρίως όμως: «δεν συνδέουμε την αναπηρία με “βλάβη” ή “διαταραχή”, οτιδήποτε μπορεί να υπονοεί ότι υπάρχει ένα ιδεατό πρότυπο. Δεν υπάρχει αυτό».
49. Αν και στο κλασσικό μπαλέτο η συμμετοχή ατόμων με αναπηρία δεν μοιάζει ακόμα ευπρόσδεκτη, με πολύ λίγες εξαιρέσεις, στο μοντέρνο χορό τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλα ανοίγματα σε χορευτές με ιδιαιτερότητες. Ομάδες όπως οι Candoco Dance Company, Heidi Latsky Dance, και Infinitive Dance Theater αποτελούνται από μη αρτιμελείς και αρτιμελείς χορεύτριες και χορευτές.
50. Στην περφόρμανς A Breath is an Ocean for a Wooden Heart η Bufano χορεύει μαζί με την (αρτιμελή) χορεύτρια Sonsheree Giles, ντυμένες με τα ίδια ρούχα και φορώντας αμφότερες τα προσθετικά Queen Anne. Σαν τεράστια παρόμοια ακαθόριστα πλάσματα ,εκτελούν μια παράξενη διαδραστική χορογραφία στην οποία αλληλοστηρίζονται και αλληλεπιδρούν με εναλλασσόμενες τη συνέργεια, τον ερωτισμό, την τρυφερότητα και την επιθετικότητα χωρίς όμως να χάνουν επαφή. Στην πραγματικότητα είναι αυτή ακριβώς η επαφή που τους επιτρέπει να μη χάνουν την ισορροπία τους και να μην καταρρεύσουν ακόμα και στις στιγμές έντασης και προστριβής.
51. Μέσα στο παραξένισμά του, το «σύστημα» που στην ουσία κατασκευάζουν τα σώματά τους θα μπορούσε να είναι και μία μονάδα. Ένα εξωγήινο ή φανταστικό ον, έντομο ή ζώο ή κάτι άλλο. Κάθε έννοια ταυτότητας, σωματικού ορίου και παραδοσιακής αίσθησης «εαυτού/ής» διαλύεται.
53. Οι περφόρμανς της Bufano ανάγουν τη σωματική της διαφορετικότητα σε ευκαιρία πολλαπλών μεταμορφώσεων. Χρησιμοποιώντας διαφορετικά εξαρτήματα, προσθετικά και σκηνικές κατασκευές, αρνείται να υποταχθεί στην κανονικοποιημένη «διόρθωση» προβάλλοντας το δικό της όραμα προσέγγισης της αναπηρίας πέραν υπαρκτών μοντέλων, προς έναν εύπλαστο κόσμο εντελώς μοναδικών πολυμορφικών πλασμάτων όπου ―στην ουσία επικαλούμενη καλλιτεχνικά τη θεωρία του Κριπ― η ταυτότητα «αναπηρία» απλώς δεν υφίσταται.
Στιγμιότυπο από την performance της Lisa Bufano A breath is an ocean for a wooden heart
54. Όπως δήλωνε στο καλλιτεχνικό της statement, στη δουλειά της το κυρίαρχο θέμα της ήταν η βαθειά ενσώματη εμπειρία της αποξένωσης, όπως βιώνεται από πλάσματα, πραγματικά και φανταστικά.
55. Τα πλάσματα στα οποία μεταμορφώνεται η Μπουφάνο επιδεικνύουν αυτονομία και αυτενέργεια αν και είναι διαφορετικά από τα πρότυπα κανονικότητας.
56. Στο Root-Legs για παράδειγμα η καλλιτέχνης εκτελεί μια γοητευτική χορογραφία στο πάτωμα ενώ τη θέση των ποδιών έχει πάρει μια μαλακή κατασκευή που παραπέμπει σε ένα σύμπλεγμα από ρίζες. Η κινησιολογία της θυμίζει time lapse ντοκυμαντέρ όπου παρακολουθούμε τροπισμούς των φυτών.
Lisa Bufano, Roots
57. Αντίστοιχα, στο Below κινείται με έναν ονειρικό αλλά γεμάτο σιγουριά τρόπο κάτω από το νερό, φορώντας ένα προσθετικό-ούρα ψαριού σαν παραμυθένιο πλάσμα.
58. «Θα πρέπει να έχεις ευχηθεί χίλιες φορές να ήσουν κανονική». «Όχι». «Όχι;» «Έχω ευχηθεί να είχα δυο κεφάλια. Ή να ήμουν αόρατη. Έχω ευχηθεί να είχα ουρά ψαριού αντί για πόδια. Έχω ευχηθεί να ήμουν ακόμα περισσότερο ιδιαίτερη!» «Όχι κανονική;» «Ποτέ». Katherine Dunn, Geek Love, 1989.
Lisa Bufano, Below
59. Ένα cult απελπισμένων και καταπιεσμένων ανθρώπων από τις κοινωνικές επιβολές εμφάνισης και ομορφιάς, στο Geek Love, αυτό-καρατομούν τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών τους προκειμένου να νοιώσουν ιδιαίτεροι.
60. Tο αντιπολεμικό cyber μυθιστόρημα Limbo (1953) του Bernard Wolf περιγράφει μια μελλοντική κοινωνία όπου οι πολίτες, μπροστά στην προοπτική ενός 3ου Παγκοσμίου Πολέμου και προκειμένου να αμυνθούν σε μια άγρια πολεμική εξουσιαστική μηχανή, αυτο-καρατομούνται, αντικαθιστώντας τα άκρα τους με μηχανικά· γίνονται έτσι κατά κάποιον τρόπο υπερ-άνθρωποι. Ο συγγραφέας μοιάζει έτσι από τόσο νωρίς να οραματίζεται ―ή να προβλέπει θλιβερά― το υπερσύγχρονο νεοφιλελεύθερο όραμα του transhumanism, του (τρανσανθρωπισμού) που όλο και κερδίζει έδαφος στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες.
61. Τα προσθετικά άκρων που κατασκευάζει και χρησιμοποιεί η Bufano από την άλλη, όχι μόνο δεν την ανάγουν σε κάτι υπεράνθρωπο, αλλά την απομακρύνουν εκούσια από την ανθρώπινη φύση ή μάλλον από την ανθρώπινη αρχετυπική θωριά.
62. Σε άλλες της χορογραφίες είναι το ίδιο το «παράξενο» σώμα της (χωρίς πόδια κάτω από τα γόνατα και χωρίς δάχτυλα χεριών) το κέντρο.
Lisa Bufano, Five Open Mouths (2006)
63. Μετά τη μαστεκτομή της, η Όντρι Λορντ επέλεξε να μην φορέσει προσθετικό. Αναφέρει τους λόγους για την επιλογή της αυτή στο συγκλονιστικό και λαμπρό της βιβλίο Ημερολόγια του Καρκίνου. Η προσθετική κι η επανορθωτική χειρουργική ενισχύουν μόνο μια επικίνδυνη μυθολογία για το πώς πρέπει να δείχνει η γυναικεία φιγούρα. «Βρίσκω ελάχιστη υποστήριξη στο ευρύτερο γυναικείο περιβάλλον μου στην απόφασή μου να αρνηθώ αυτό που νοιώθω σαν μια απάτη της κοσμετολογίας», λέει η ίδια. «Τα κοινωνικά επιβαλλόμενα προσθετικά», γράφει, «κρατούν τις γυναίκες με καρκίνο του μαστού σιωπηλές και χώρια». Όταν επισκέπτεται το γραφείο του γιατρού της, δεν έχει υποστήριξη ούτε καν από τις νοσοκόμες. «Θα νιώσετε πολύ καλύτερα με αυτό», της λένε. «Είναι κακό για το ηθικό του γραφείου». Η Σάρα Αχμέντ περιγράφει το περιστατικό ως μια κλασική φεμινιστική στιγμή killjoy, στην οποία το πονεμένο σώμα κατηγορείται ότι κάνει τους άλλους ανθρώπους να αισθάνονται άβολα, τρομάζοντας εκείνους που είναι να ακολουθήσουν το ίδιο μονοπάτι· το «σπασμένο» σώμα εισβάλλει στην κοινωνική συνείδηση, γίνεται υπενθύμιση ασθένειας και ευαλωτότητας, κάτι το ανεπιθύμητο. Lauren Elkin, Art Monsters, 2023
64. Οι χορογραφίες της Μπουφάνο, σε ένα υποθετικό φάσμα θεάματος, βρίσκονται πιο κοντά στην πλευρά του φρικ σόου παρά στην πλευρά του μπαλέτου ― κι αυτό είναι μια πολύ συνειδητή επιλογή. Μια επιλογή που ουσιαστικά προκαλεί το κοινό να αναμετρηθεί με το καλλιτεχνικό του αισθητήριο και την ανοχή του στη διαφορετικότητα, στο άβολο συναίσθημα.
65. Στην έκθεση Support Structures η έννοια του προσθετικού διερευνήθηκε σε ένα γενικότερο πλαίσιο, ως μέρος της νέας βιο-τεχνολογικής συνθήκης που βρίσκεται υπό εξέλιξη, των προτύπων που αναπαράγει και των ανάκατων συναισθημάτων που δημιουργεί. Στο βίντεο της Geumhyung Jeong,Small Upgrade (2019), ας πούμε, ένα περίεργο μηχανικό ανθρωποειδές που παραπέμπει σε όχημα και άνθρωπο την ίδια στιγμή διαπραγματεύεται το μηχανικό βοήθημα και το αίσθημα του ανοίκειου που ενίοτε δημιουργεί.
Geumhyung Jeong, Small Upgrade (2019)
66. Το ανθρωπόμορφο ον έρπεται πάνω σε μια επιφάνεια εργασίας, με τα πόδια και τα χέρια του συνδεδεμένα σε τροχούς, παραπέμποντας σε κάτι σαν έντομο ή ζώο και το γεγονός ότι εμπεριέχει ανθρώπινα στοιχεία αλλά δεν είναι «όρθιο» προκαλεί κάτι το δυσάρεστα ανοίκειο.
67. Φυσικά η γειτνίαση φυσικών με μηχανικά μέλη δεν είναι απαραίτητα απωθητική χωρίς να χρειάζεται να πάει κανείς στους σκληροπυρηνικούς τρανσ-ανθρωπιστές.
68. Κορίτσια και αγόρια με μηχανικά μέλη εμφανίζονται πλέον σε διαφημίσεις, σε σειρές και σε βίντεο για γυμναστική και γιόγκα. Ακόμα και κούκλες με μηχανικά μέλη υπάρχουν πια στις βρετανικές βιτρίνες.
69. Ναι, η τεχνολογία είναι ένας τρόπος παροχής εξομοίωσης. Μια δικλείδα ομαλότητας αφού μπορεί κατά κάποιο τρόπο να ομογενοποιήσει τις ικανότητές μας. Τα μηχανικά προσθετικά μέλη προσφέρουν πραγματικά νέες αφάνταστες ευκαιρίες ένταξης στις, ακόμα τόσο δύσκολες και μη προσβάσιμες για το ανάπηρο άτομο, σύγχρονες δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες.
70. Η λογική τους όμως κρύβει κάποιες θεμελιώδεις παγίδες.
71. Αν οι εξελίξεις αιχμής της προσθετικής βιοϊατρικής δημιουργούν προοπτικές για νέα μοντέλα υπερ-ανθρώπων (ας θυμηθούμε για παράδειγμα την περίπτωση του Oscar Pistorius) τότε, υπό το πρόσχημα μιας (κανονικοποιητικής πάντα) συμπερίληψης εκκολάπτονται νέες διακρίσεις ―καταρχάς ταξικού προσήμου αφού φυσικά και δεν είναι προσιτή σε κάθε άτομο με αναπηρία η πρόσβαση σε υπερτεχνολογικά μέσα βιοκίνησης.
72. Κατά δεύτερον το κίνημα του τρανσανθρωπισμού, αυτή η φουτουριστική τάση που οραματίζεται έναν «βιονικό» άνθρωπο του μέλλοντος ο οποίος μπορεί να «διορθώνεται», να αυτο-βελτιώνεται αλλά ακόμα και να ελέγχει τον γενετικό του κώδικα προκειμένου να «τελειοποιεί» το βιολογικό του πεπρωμένο, στοχεύει σε ένα αυστηρά κανονικοποιητικό μέλλον. Σε ένα μέλλον υπεροχής του σωματικά άριστου.
73. Η συζήτηση γύρω από τον τρανσανθρωπισμό και τις βελτιωτικές τεχνολογίες αγνοεί ή απλώς περιφρονεί το γεγονός ότι κάποια ανθρώπινα προβλήματα δεν αφορούν το σώμα αλλά το κοινωνικο-πολιτικό σύστημα.
74. Άρα στην ουσία επαναφέρει τη λογική του ιατρικού μοντέλου.
75. Επικεντρώνεται στον έλεγχο πάνω στο σώμα και φέρει αξιολογικές εκτιμήσεις διάκρισης πάνω στο ποια σώματα αξίζουν και ποια δεν αξίζουν. Στην ουσία, η ζωή των ανάπηρων, «ελαττωματικών» σωμάτων θεωρείται κατώτερης αξίας από τα ικανά, αρτιμελή «κανονικά» σώματα. Κάθε απόκλιση από το «κανονικό» σώμα αντιμετωπίζεται ως τραγωδία.
76. Η Lisa Bufano δεν γεννήθηκε με τις συγκεκριμένες σωματικές ιδιαιτερότητες.
77. Ήταν αθλήτρια και go-go dancer όταν, το 1993 κι ενόσω σπούδαζε Κινούμενο Σχέδιο και Γλυπτική στο Boston School of the Museum of Fine Arts, προσβλήθηκε από μια πολύ σοβαρή μορφή βακτηριδιακής μόλυνσης σταφυλόκοκκου. Το αποτέλεσμα ήταν ο ακρωτηριασμός και των δύο ποδιών της από τα γόνατα και κάτω, όπως και όλων των δαχτύλων των χεριών της.
78. Ήταν 21 χρόνων.
79. Μετά από αυτό η στράφηκε στην performance και τον σύγχρονο χορό στα οποία χρησιμοποιούσε με διάφορους τρόπους προσθετικά μέλη ―όπως είδαμε παραπάνω― ενώ ταυτόχρονα ξεκίνησε να πειραματίζεται πάνω στις δυνατότητες μιας «εναλλακτικής κινητικότητας». Το 2006 έγινε μέλος της AXIS Dance Company, έναν ακόμα οργανισμούς σύγχρονου χορού που δουλεύει ταυτόχρονα με χορεύτριες και χορευτές με και χωρίς αναπηρίες.
80. Η ζωή της και αυτή η τόσο ιδιόμορφη ποιητική μιας εναλλακτικής κινησιολογίας και ταυτότητας που ανέπτυξε μέσα από την εκπληκτική επιτελεστική δουλειά της, όπως και το λυρικό καλλιτεχνικό της όραμα για μια διεύρυνση των σωματικών ορίων που αντιτίθεται στην κανονικοποιημένη λογική του ανθρωποκεντρικού τρανσανθρωπισμού απέχουν μακράν από την τραγωδία.
81. Ή θα απείχαν αν ζούσαμε σε έναν κόσμο όχι ανεκτικό αλλά απόλυτα συμπεριληπτικό και συμβατό με κάθε είδους διαφορετικότητα.
82. Σε έναν κόσμο δηλαδή όπου η ίδια δεν θα έφτανε να βάλει τέλος στη ζωή της το 2013, σε ηλικία 41 ετών.
83. Μήπως η ουσιαστική επικοινωνία, η αίσθηση μιας βαθιάς ορατότητας είναι η ανάσα μιας ξύλινης καρδιάς; Μήπως μια ανάσα ανοίγει το δρόμο για ένα ωκεάνιο αίσθημα, αυτή την αίσθηση ενός ισότιμου ανήκειν στην ολότητα του σύμπαντος; Ή έστω μια ανάμνηση του να είσαι μέρος ενός αδιαφοροποίητου όλου;
84. Φανταστείτε έναν κόσμο όπου όλες και όλοι θα είμαστε αυτό που είμαστε, έναν ειρηνικό κόσμο γεμάτο δυνατότητες ― bell hooks, Feminism is For Everybody, 2001
85. Γιατί σε μια κοινωνία φτιαγμένη για όλα δεν θα υπήρχε η έννοια της αναπηρίας καν, θα υπήρχαν απεριόριστες δυνατότητες όμως.
86. Κανένα δέντρο δεν θεωρείται ανάπηρο, κανένα βότσαλο δεν θεωρείται ατελές.
87. Δυο πράγματα για το τέλος:
· ένα ακόμα έργο από το Supporting Structures, αυτή τη φορά από την Bourgois
· η καταπληκτική καλλιτέχνης, ποιήτρια, ακτιβίστρια, περφόρμερ Cheryl Marie Wade ραπάρει πάνω στο θέμα της αναπηρίας σε ένα συγκλονιστικό, αστείο, μαχητικό και εκστατικό βίντεο:
Disability Culture Rap
(Συγνώμη για την φλυαρία, είχα να πω πολλά ακόμα ιδιαίτερα πάνω στον τρανσανθρωπισμό αλλά τα κρατάω για επόμενο newsletter)
· Καθώς είναι ο γενέθλιος μήνας μου ―και μου αρέσουν οι συμπτώσεις―, βρίσκω γοητευτική σύμπτωση πώς μαζεύτηκαν τόσα ονόματα επίσης γεννημένα αυτόν το μήνα σε αυτό το κείμενο. Και η Bufano, και η Biffin αλλά και η Katherine Dunn ήταν γεννημένες Οκτώβριο.
· Εδώ ένα καταπληκτικό πόντκαστ με τη συνέντευξη της χορεύτριας Alice Sheppard πάνω στο πρότζεκτ της Descent, μια χορογραφία για δύο χορεύτριες με αναπηρία και μια ράμπα, που προσεγγίζει μοναδικά και ιδιαίτερα διαφωτιστικά το ζήτημα της σχέσης τέχνης και αναπηρίας.
· Το Creek Love της Katherine Dunn και ο τρόπος που διαχειρίζεται τη διαφορετικότητα, τη γυναικεία κατάσταση και τα άσχημα συναισθήματα, η καταπληκτική της γλώσσα και οι wtf περιγραφές της ήταν μια αποκάλυψη για μένα. Ένα από τα πιο σκοτεινά, παράξενα, ενοχλητικά , ανατριχιαστικά αλλά ταυτόχρονα ελκυστικά βιβλία που έχω διαβάσει ποτέ, πάνω στην κατασκευή του τέρατος και στο πόσο περίεργο αίσθημα είναι η αγάπη, γεμάτο αφάνταστους χαρακτήρες και υπαρξιακά διλήμματα. Το βιβλίο θέλησε να το κάνει ταινία πρώτα ο Tim Burton και μετά οι Wachowskis αλλά ακόμα δεν υπάρχουν νέα.
· Η φοβερή και τρομερή Lavinia Fontana (1552 - 1614) από τη Μπολόνια, υπήρξε μια από τις πιο επιτυχημένες καλλιτέχνιδες της Αναγέννησης, ίσως και η πρώτη πραγματικά επαγγελματίας γυναίκα ζωγράφος (πριν κι από την Τζεντιλέσκι) με πάτρονες της ονόματα όπως ο Πάπας Ιούλιος ΙΙΙ, ο Ερίκκος ο 2ος και η Αικατερίνη των Μεδίκων μεταξύ άλλων. Περισσότερα για την εξαιρετική αυτή περίπτωση μιας ακόμα άγνωστης στο ευρύ κοινό Αναγεννησιακής καλλιτέχνιδος.
ΟΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΑΜΕΤΑΦΡΑΣΤΩΝ ΑΚΟΜΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΑΠΟ ΕΜΕΝΑ
Thanks for reading (μωβ αλμανάκ)! Subscribe for free to receive new posts and support my work.
